Την ώρα που όλος ο πλανήτης έχει στραμμένο το βλέμμα στην Ουκρανία, η δημοσιογραφία παραδίδεται αμαχητί στα fake news και την προπαγάνδα. Γράφει ο Γιώργος Κογκαλίδης

Κάθε πόλεμος έχει θύματα. Αθώα και μη. Η απώλεια ανθρώπινης ζωής είναι το πρώτιστο θέμα, για κάθε φυσιολογικά σκεπτόμενο άνθρωπο. Ακολουθούν δεύτερες και τρίτες σκέψεις. Η οικονομία, το περιβαλλοντικό αποτύπωμά του πολέμου και άλλα. Στην Ουκρανία, πριν ακόμα πέσουν οι πρώτες σφαίρες, «έπεσε» η δημοσιογραφία. Μπορεί ο Πούτιν να μην είδε τους Ουκρανούς να παραδίδονται, η παγκόσμια δημοσιογραφία, όμως, παραδόθηκε αμαχητί στα fake news.

Τι δεν είδαμε μέχρι τώρα… Σκηνές από το μετρό στη Ρώμη, να μετατρέπονται σε τάχα μου εικόνες από καταφύγιο στο Κίεβο. Ένα ζευγάρι, τυλιγμένο με ρωσική κι ουκρανική σημαία, να αγκαλιάζεται. Από συναυλία στην Πολωνία η εικόνα, δίπλα τύποι μισομεθυσμένοι, αλλά… μην αφήνετε μικρές λεπτομέρειες να χαλάσουν μια τόσο όμορφη ιστορία.

Ο ρωσόφωνος στρατιώτης, που αγκάλιαζε κλαίγοντας την κόρη του, έγινε σύμβολο της ουκρανικής αντίστασης. Ο Βολοντιμίρ Ζελένσκι μπήκε στα χαρακώματα, αλλά… last year, για να επιθεωρήσει. Εικόνες από εκρήξεις προηγούμενων πολέμων, ντύνουν τις ανταποκρίσεις. Αριθμοί νεκρών κι απωλειών, που σε κάνουν να γελάς. Drones από τη Συρία, στην υπηρεσία των καναλιών. Η εικόνα νικά τη δημοσιογραφία.

Δεν είναι αθώα λάθη

Η δίψα για εικόνες φρίκης είναι αρκετή για να παρακαμφθούν πρωτόκολλα. Υπάρχουν τρόποι να καταλάβει ένα ΜΜΕ αν πρόκειται για fake news. Από αναλύσεις που γίνονται με το μάτι, μέχρι φασματογράφο για τις φωτογραφίες. Υπάρχουν εφαρμογές για να ανακαλύψεις πότε κυκλοφόρησε ένα βίντεο κι άλλα πολλά. Πάνω και πρώτα απ’ όλα η κοινή λογική. Όμως, η δημοσιογραφία -ενίοτε- δεν αναζητά την αλήθεια, αλλά θέλει να εντυπωσιάσει.

Ακόμα κι αυτό είναι μερικώς αποδεκτό. Το κακό είναι όταν η δημοσιογραφία μπαίνει στην υπηρεσία του πολέμου. Όταν εργαλειοποιείται, όταν παίρνει θέση στον πόλεμο. Όταν επιχειρεί να «ξεπλύνει» τον έναν ή τον άλλον. Τότε μετατρέπει τον τηλεθεατή σε υποκείμενο, το οποίο εκτίθεται σε ανελέητη προπαγάνδα. Η παραπληροφόρηση γίνεται αυτοσκοπός.

Όταν μικρά (σε σύγκριση με τα κορυφαία παγκόσμια) ΜΜΕ μπαίνουν σε μεγάλα έξοδα, αποστολής ανταποκριτών, θέλουν άμεση ανταποδοτικότητα. Θέλουν «αίμα». Πώς να το έχουν, αφού κι οι απεσταλμένοι έχουν περιορισμένη δυνατότητα κίνησης; Πώς να το έχουν, από τη στιγμή που ζούμε στην εποχή της εικόνας κι οι πόλεμοι δεν γίνονται σε real time; Τότε η δημοσιογραφία γίνεται εμπορικό προϊόν και χάνει την αξία της.

Από τον καιρό των κορμοράνων αντιληφθήκαμε τη δύναμη των fake news. Δεν τα λέγαμε έτσι τότε, αλλά μικρή σημασία έχει. Διδάσκονται ως μάθημα στις σχολές δημοσιογραφίας, αλλά φευ. Ήταν τόσο δυνατή η εικόνα, που είναι αδιάφορο το ότι δεν ήταν πραγματική. Να περάσει το μήνυμα, αυτός είναι ο στόχος. Κι ένας κόσμος, που ενημερώνεται ΜΟΝΟ από τα social media, που εύκολα αποδέχεται τετράστιχο από ημερολόγιο ως ποίημα του Καβάφη, είναι εύκολος στόχος. Καθηλώνεται από εικόνες, τις αναπαράγει, τις πιστεύει και συνδιαμορφώνει «κοινή γνώμη».

Ο νεοπόλεμος στα σπίτια μας, στις τηλεοράσεις μας, στα κινητά μας. Η όποια απόπειρα για πραγματική δημοσιογραφία, καταδικασμένη. Δεν πουλάει η αλήθεια, οπότε ας κάνουμε αληθοφανές αυτό που πουλάει. Αίμα και σπέρμα, τώρα και σε 4Κ ανάλυση…